Plek maken voor 30.000 nieuwe woningen en alles wat daarbij hoort voor de Rotterdamse Oostflank

In de Oostflank liggen kansen om een groot deel van de verstedelijkingsopgave van Rotterdam te realiseren, met als aanjagers een nieuwe hoogwaardige OV-verbinding, de stadsbrug en een nieuw station Stadionpark. Het gebied wordt ontwikkeld als een collectie van prettige buurten met ieder een eigen identiteit. Met meer samenhang en sterke centra, beter ingebed in en verbonden met de rest van de stad. De Oostflank brengt de stad bij elkaar. Het versterkt de verbinding tussen Noord en Zuid en tussen Oost en het centrum. Met een stevig pakket van maatregelen voor 'goede groei' wordt maximaal ingezet op economische, sociale en ruimtelijke meerwaarde en naar een meer duurzame en veerkrachtige stad.

Challenges

In de Omgevingsvisie van Rotterdam is de Oostflank aangewezen als plek om circa de helft van het aantal benodigde woningen voor de stad te realiseren. 30.000 woningen en evenveel banen, plus bijbehorende voorzieningen als onderwijs, buurtcentra, sport en groen.

De Oostflank beslaat een groot gebied dat bewoners en bezoekers veel te bieden heeft en waar al veel gebeurt. Tegelijkertijd staat het gebied voor grote opgaven. Woningen verouderen, openbare ruimte en groen raken versleten, op sommige plekken stapelen sociale problemen zich op en de kantoorlocaties langs de snelweg hebben hun glans verloren. OV-knooppunten zijn kaal en winderig. Er zijn te weinig woningen voor ouderen en starters. In sommige wijken staan voorzieningen, zoals winkels en scholen onder druk. Wijken moeten van het gas af en bestand worden gemaakt tegen de gevolgen van klimaatverandering. Ook zijn er delen van het gebied nog on(der)benut, en blijft daardoor hun betekenis voor de stad achter.

Daarbij zijn er grote verschillen tussen het gebied ten noorden en ten zuiden van de rivier. Rotterdam-Zuid staat de laatste jaren al stevig in de schijnwerpers door o.a. het Nationaal Programma Rotterdam-Zuid (NPRZ) en de ontwikkeling van Feyenoord City, maar er liggen nog veel kansen om verbindende schakels te realiseren. Zowel ruimtelijk door het overbruggen van de barrières van het spoor en de drukke Stadionweg, als sociaalmaatschappelijk, om toegang tot werk, onderwijs, voorzieningen en woningen te vergroten voor huidige en nieuwe bewoners. Rotterdam-Oost daarentegen bestaat eigenlijk niet in de ‘mindmap’ van de stad, omdat het gebied ten oosten van Kralingen en Feyenoord zo versnipperd is. Er is van alles te vinden, maar veel plekken hebben een eenzijdig en perifeer karakter: hier kun je alleen wonen, alleen werken, of alleen sporten. Er is ruimte voor een stedelijke dichtheid en om functies te mengen. Meer levendigheid en betere verbindingen zullen Oost beter bij de rest van de stad betrekken. Samen met een versterking van het landschap, netwerk en voorzieningen kan dit de waarde voor de rest van de stad vergroten.

Voor deze opgave is een integrale aanpak nodig. In een nauwe samenwerking met de gemeente en onze partners LOLA Landscape Architects (landschap en klimaat) en Goudappel (mobiliteit) hebben wij gewerkt aan een integraal perspectief voor het gebied tot 2040 te ontwikkelen in de vorm van een Ontwikkelvisie en -strategie. Deze ontwikkelvisie is gericht op het verbeteren van de dagelijkse kwaliteit van leven voor zij die wonen, werken en leven in de Oostflank én op het klaarstomen van de stad voor de toekomst. Hierbij zijn drie ambities leidend: Rotterdam als ongedeelde stad, met sterke centra, en vitale wijken.

Approaches

Verdichten in de bestaande stad vereist een manier van werken die aansluit bij het wat er al is. De Oostflank is een gebied waar al veel mensen wonen, werken en leven, wat de basis vormt voor verdere ontwikkeling. Tegelijkertijd zijn strategische ingrepen nodig die waarde hebben voor stad en regio, en die inspelen op de eisen van de toekomst in het kader van bijvoorbeeld maatschappelijke verandering, klimaatverandering en de energietransitie.

Hierbij zijn de volgende uitgangspunten voor ons van cruciaal belang om maximaal waarde toe te voegen:

• We bouwen voort op de karakteristieken en het DNA van de bestaande stad. Het gebied moet daarbij niet als één stadsdeel gezien worden, maar als een collectie van vitale stadswijken en sterke centra met karakters die elkaar aanvullen.
• Ontwikkeling vanuit een tweeledig perspectief: wat levert het op voor de stad en wat levert het op voor de Rotterdammer?
• De ontwikkeling van de Oostflank is een verzameling van 'package deals', waar verdichting en de upgrade in bereikbaarheid altijd samengaan met een pakket aan voorzieningen en strategische ingrepen met impact op de stad, logisch uitgezet in de tijd.

Om de eerder genoemde drie ambities waar te kunnen maken, zijn er twaalf gebiedskeuzes vastgesteld:

Solutions

De gebiedskeuzes vertalen zich in een pakket van ingrepen, zowel op de schaal van de buurt als de stad. Het ontwikkelraamwerk bestaat uit twee hoofdonderdelen. Een robuust ruimtelijk raamwerk – met een versterkt en klimaatbestendig landschap, ruimte voor water; een slim mobiliteitssysteem en netwerk; en een duurzame energiestrategie – vormt de basis voor de verdeling van programma: wonen, werken en voorzieningen. Dit wordt gerealiseerd met een dichtheid en opbouw van kwalitatieve stadswijken die we kennen van andere delen in de stad. Daar hoort ook een strategie van menging bij, om ervoor te zorgen dat werken en voorzieningen in de buurten en blokken komen.

Woningbouw vormt, in combinatie met het realiseren van werkgelegenheid en voorzieningen, de voornaamste opgave in deze ontwikkelingen. Maar er is meer nodig om te verzekeren dat de ontwikkeling van de Oostflank de bestaande buurten en de stad als geheel ten goede komt. Hiervoor is een strategische agenda opgesteld, bestaande uit vier programma’s (sociaal, klimaat & water, mobiliteit en energietransitie) en elf projecten met impact op de stad. Zo kan de ontwikkeling van de Oostflank een bijdrage leveren aan de stedelijke en regionale groengebieden en openbare ruimte, het mobiliteitssysteem en netwerk van routes en verbindingen, en het aanbod van voorzieningen en functies. Op het niveau van de buurten vertaalt zich dat in een direct aanwijsbare grotere dagelijkse leefkwaliteit van alle bewoners en gebruikers. Daarbij wordt de ontwikkeling nadrukkelijk ingezet om bij te dragen aan de noodzakelijke energie-, mobiliteits- en grondstoffentransities in bestaande wijken.

De Ontwikkelvisie en -strategie voor de Oostflank bestaat uit 4 praktische handboeken, die als kader en leidraad dienen voor de toekomstige ontwikkeling:

1. De Visie bevat de ambities, kaders en gebiedskeuzes voor de ontwikkeling van de Oostflank.
2. De Uitwerking schetst de huidige situatie en de voorliggende opgaven, randvoorwaarden en kansen die bepalend zijn als vertrekpunt, en verdiept de visie in drie systeemlagen: landschap, netwerk en programma. Dit vertaalt zich in de strategische agenda voor de Oostflank: programma's en projecten met impact op de hele stad.
3. De Oostflank bestaat uit zeven samenhangende Deelgebieden met ieder een aantal gebiedsontwikkelingen, elk met hun eigen karakter, opgaves, kansen en uitdagingen. In dit handboek wordt een aanzet gegeven voor uitwerking van de visie per deelgebied, met een doorvertaling van de strategische ingrepen.
4. Het Actieplan bevat de ontwikkelstrategie en fasering van de gebiedsontwikkelingen en strategische projecten en uitgangspunten voor het vervolgproces.

In 2040 heeft de Oostflank geholpen dit deel van Rotterdam bij elkaar te brengen. Het gebied is een logisch puzzelstuk tussen de omliggende stadsdelen, en maakt daarmee de stad completer. Op straat zie je het effect van de strategische keuzes die gemaakt zijn: de gebouwen en straten hebben een menselijke maat, de leefbaarheid is vergroot, er zijn meer mensen komen wonen ondanks het veranderde klimaat en de wijken zijn ‘fit’ voor de toekomst.
Er zijn op veel verschillende locaties nieuwe woningen gebouwd. Rond de Alexanderknoop, Kralingse Zoom, Stadionpark en Hart van Zuid woon en werk je écht in de stad, met alle voorzieningen, bestemmingen en levendigheid die daarbij horen. Wel hebben ze alle vier een eigen, onderscheidend karakter en aanbod. In de nieuwe buurten bij de Esch en de Boszoom woon je rustiger, op een steenworp afstand van de rivier en het bos.
Om de woningen te realiseren die de stad nodig heeft, maar ook het buurtgevoel te behouden, is zijn wijken ontwikkeld met een ‘intense laagbouw’ – een stedelijke dichtheid, maar niet té. Ook in de bestaande buurten zijn er meer passende woningen bijgekomen, voor jong en oud, klein en groot huishouden, en voor verschillende inkomensgroepen. Als scholier en student kun je in de buurt onderwijs volgen, vanaf de basisschool tot aan mbo, hbo of universiteit. En plek om te werken vind je overal in de wijken voor alles van ondernemen en productiewerk tot kantoorwerk en kennisintensieve dienstverlening – een concentratie van kantoren op de knopen, werkgebouwen overal in de wijken en op een paar plekken geclusterde bedrijventerreinen.

Alle buurten zijn intieme districten die plek geven voor ontmoeting, met ruimte voor maatschappelijke voorzieningen voor inspiratie, ontspanning en ondersteuning. Met oog voor gezondheid, inspiratie en ontspanning: stimulerende, versnellende én vertragende plekken om te leren, werken en maken. De publieke ruimte nodigt je uit om te bewegen door fiets- en looproutes en water om langs of in te recreëren. Ook hebben de wijken een impuls gekregen op het gebied van energietransitie en klimaatadaptatie. Gebouwen zijn goed geïsoleerd, van het gas af en de energie komt van duurzame bronnen. Grondstoffenstromen voor nieuwbouw en renovatie zijn zoveel mogelijk circulair ingericht. Er is groen en water toegevoegd, zodat het water bij zware regenval kan worden weggevoerd, hitte in warme zomers juist beperkt wordt en flora en fauna veel meer ruimte krijgen in de stad.
In de Oostflank kom je gemakkelijk van A naar B. De verschillende gebieden en bestemmingen zijn onderling goed met elkaar verbonden door een helder en herkenbaar netwerk van openbare ruimte en publiek domein, met fijne straten, pleinen en groene ruimtes. Door de stadsbrug, de snelle tram en het nieuwe station bij Stadionpark ben je zo op je werk in een van de centra, de binnenstad of elders in de regio. Het fiets- en wandelnetwerk is verder uitgebreid en (sociaal) veiliger geworden, met een groener karakter, meer bestemmingen en meer bedrijvigheid en verlichting langs de routes. Regionale groengebieden en landschappen – zoals Maas en Rotte, Kralingse Bos en Schollebos en Zuiderpark – zijn aan elkaar verbonden door sterke groene verbindingen, en het nieuwe rivierpark is bereikbaar voor iedereen vanuit de bestaande wijken. Het versterkt het groen in de stad en zo fiets je vanuit je wijk tussen het groen naar Rotterdams’ mooie buitengebieden.